Elektronik atık : Yeni tehlike!

Elektronik atık sorunu tüm dünyada ciddi boyutlara ulaştı. Her yıl milyonlarca metrik ton doğaya atılıyor. Bu konuda Samsun’da yapılan bir araştırmada insanların farkındalık durumu incelendi.

Her yıl dünya çapında 20-50 milyon metrik ton aralığında elektronik atığın ortaya çıktığı günümüzde insanların bu konudaki bilinç durumu tespit edildi.

Bazı ülkeler elektronik atıklarını deniz aşırı çok gelişmemiş ülkelere yolluyor. Oradaki işçi çocuklar bu atıkları hurdaya çeviriyorlar ve büyük bir tehlike altındalar. Çoğu bu tehlikenin farkında bile değil. O çocuklar için bu atıkları hurdaya çevirmek neredeyse ölümcül.

Gelişen teknoloji ile birlikte tüm dünyadaki elektronik tüketimi artışta. Her sene, bir önceki seneden daha fazla e-atık çıkartıyoruz. Afrika elektronik atıklarının yüzde 50’si kıtanın içinden geliyor. Çin, her sene 750 milyon elektronik cihazı çöpe atıyor.

Aslında “elektronik atık” olarak değerlendirilen çoğu parça pek de “atık” sayılmaz. Çoğu kolaylıkla yeniden kullanım için pazarlanabilecek yahut geri dönüştürülebilecek malzemeler içeriyor.

Elektronik atıklar dünyanın yeni problemi.

Elektronik atıkların yüzde 12’si geri dönüştürülüyor

Cep telefonları ve diğer elektronik eşyalar, altın veya gümüş gibi yüksek miktarda birçok değerli metal içeriyor. Dünyada şu an elektronik atıkların maalesef yalnızca yaklaşık yüzde 12’si geri dönüştürülmekte. Geri dönüştürülen her 1 milyon cep telefonu için 35 bin 274 libre bakır, 772 libre gümüş, 75 libre altın ve 33 libre paladyum geri kazanılabiliyor.

1 milyon dizüstü bilgisayarın geri dönüştürülmesi, yılda 3 bin 657 ABD evinin kullandığı elektriğe eşdeğer enerji tasarrufu sağlayabilir.

Bir bilgisayar ve monitör üretmek için 530 libre fosil yakıt, 48 libre kimyasal madde ve 1,5 ton su gerekiyor.

Elektronik eşya tüketimi büyük problem

Gelişen teknolojiye paralel olarak artan elektrikli ve elektronik eşya tüketimi artık son yıllarda büyük bir problem oluşturmakta.

Atık elektrikli ve elektronik eşyalar (AEEE), zararlı ve tehlikeli materyaller içermesi nedeni ile çevreyi tehdit ederken aynı zamanda değerli ve geri dönüştürülebilir materyaller içermesi nedeni ile de ekonomik açıdan önemli bir yere sahiptirler.

Samsun'da yapılan bir araştırma insanların elektronik atık konusundaki farkındalığını ölçtü.

Bu kapsam Samsun’un İlkadım ilçesi Bahçelievler Mahallesi’nde “Sıfır Atık Kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Geri Kazanımı: Halkın Bu Konudaki Tutumu” araştırıldı. 100 kişi ile yüz yüze yapılan anket çalışmasında kişilerin elektrikli ve elektronik ürün kullanımı ve değiştirme davranışları araştırıldı.

Araştırma İlkadım ilçesinde yapıldı

Araştırma sonuçları Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi’nde yayınlandı. Araştırmaya katılanların yüzde 62’si yaşadıkları çevrede AEEE toplama kutularına rastlamadıklarını ifade etti. Ayrıca yüzde 79’u da yaşadıkları çevrede AEEE toplama kutularının bulunması durumunda atıklarını bu kutulara atacaklarını belirtti.

Bunun dışında çalışmada katılımcıların yüzde 41’i pilleri e-atık olarak nitelendirdi. Yine katılımcıların yüzde 29’u e-atıkların hiçbir farklı işlem uygulamadan günlük çöplerle birlikte toplandığını ifade etti.

Anket sonuçlarına göre, katılımcılar e-atıkların farkında. Ancak e-atıkların içeriği ve bertarafı konusunda bilgilendirilmeleri ve e-atıklarını mevzuata uygun bir şekilde atmaları konusunda daha fazla motive edilmesi gerektiği düşünüyor.

Anket uygulanan kişilerin yüzde 60’ı 20-40 yaş arasında, yüzde 31’lik kısım ise 40 yaşının üzerinde. Kalan kısım da 20 yaşın altında.

E-Atık tsunamisi

Global e-waste monitör raporuna göre, 2016 yılında dünyada toplam 44.7 milyon ton e-atık oluşmuş ve sadece 8.9 milyon tonu (yüzde 20) toplanmış ve geri dönüştürülmüş.

Avrupa Komisyonu raporuna göre ise 2017 yılında Türkiye’de piyasaya sürülen toplam elektrikli ve elektronik eşya miktarı 777 bin ton. Ayrıca 2017 yılında 19 bin ton e-atık toplanarak sadece yüzde 3’lük bir geri dönüşüm oranına ulaşabilmiş.

Elektronik atık

Bu verilere göre e-atık tsunamisi tüm dünyaya hızlıca yayılmakta ve dünya üzerindeki rezervi gittikçe azalan hammaddelerin kullanılması e-atıkların yönetimine ilişkin bir diğer boyutu ortaya koymakta.

Sıfır atık politikası kapsamında gereken önlemlerin alınması ve e-atıkların mevzuata uygun toplanması hedeflenmesi gerektiği de raporda belirtildi.

Samsun’da yapılan anket sonucunda, yapılabilecek bazı öneriler şu şekilde oluşturuldu:

• Sıfır atık politikası kapsamında kamu, belediyeler ve özel sektörün ortak çalışması ile tüketicilerin AEEE’ler hakkında bilinçlendirilmesi ve AEEE toplama kutularının yaygın hale getirilmesi sonucunda, ülkemizdeki AEEE’lerin geri dönüşüm ve geri kazanım oranlarının zamanla artacağı düşünülmektedir.

• E-atık toplama kutularının yaygınlaşması ile kaynakta ayrışma artar ve bu sayede e-atıkların bünyesinde yer alan altın, bakır, platin gibi atıklar değerlendirilerek ekonomik katkı sağlanabilir.

• Küçük ölçekte yapılan bu çalışmanın sonuçları AEEE’ler konusunda mahalle sakinlerinin tutumu hakkında bilgi sahibi olmamıza olanak sağlayarak örnek teşkil etmektedir. AEEE’ler hakkında çalışma yapılmayan şehirler ve bölgeler, valilik, kaymakamlık, belediye gibi kurumların sosyal medya aracılığı ile kamu spotu oluşturarak halkı e-atıklar konusunda bilinçlendirebilir, yine halka bu tarz anket çalışmaları yaparak anket sonuçlarına göre var olan eksiklik ve olumsuzluklarını düzeltebilirler.

• Çalışma sonucunda belediyeler ile işbirliği yapılarak Samsun ili genelinde, Karadeniz bölgesinde ve hatta ülke genelinde çalışmalar genişletilerek sıfır atık politikasına destek verilebilir.