Petek deyip geçmeyin (2)

Bal arıları balmumundan yapılmış ve işçi arılar tarafından kabartılmış petekler üzerinde yaşamlarını sürdürürler. Petek gözleri, en az malzeme kullanılarak en dayanıklı ve en ekonomik yer elde etmek amacıyla birbirine bitişik altıgenler şeklinde yapılmaktadırlar. Yavruların büyütme, bakım ve beslemesi tamamen petek gözlerinde olmakta, kovanın gereksinimi olan tüm besinler aynı gözlerde depolanmaktadır. Her bir peteğin ön ve arkası aynı şekil ve yapıdadır. Petekler, tam ortasında bulunan ve temel petek olarak nitelenen balmumu levhadaki petek gözlerinin bal arıları tarafından kabartılması ile elde edilirler. Böylece temel peteğin her iki tarafı da aynı amaçla değerlendirilebilmektedir. Temel petek verilmediği durumlarda ise işçi arılar peteğin tamamını kendileri yapmaktadırlar.

Yavru büyütme ilk aşamada ana arı tarafından petek gözü tabanına yumurta atılması ile başlamaktadır. Yumurta atılacak gözler kovan iç hizmetini yürüten işçi arılar tarafından temizlenerek ve propolis kullanılarak dezenfekte edildikten sonra yumurta bırakılması için hazır demektir. Yumurta atmak isteyen ana arı ise karnını petek gözüne soktuğunda ön ayakları ile petek gözünün çapını ölçmekte ve ona göre yumurta atmaktadır. İşçi arı gözü olduğunu saptadığında sperm kesesinden sperm salarak döllü yumurta, erkek arı gözü olduğunu saptadığında ise sperm kesesi çıkışını kapatmakta ve dölsüz yumurta atmaktadırlar.

Ana arı tarafından bir peteğin ön yüzeyine atılan yumurta kadar, aynı peteğin diğer yüzeyine ve simetriğine yumurta atılmaktadır. Böylece yavruları ısıtma çalışmasında enerji kaybının da önüne geçilmektedir. Zira yavrulu alanın arkasında yavru değil bal depolanması durumunda özellikle soğuk havalarda yavruların sıcak tutulması başlı başına sorun olacak ve yavrular üşüyerek hastalanacaklardır.

Ana arı tarafından atılan yumurtalardan 3 gün sonunda kurtçuk denilen larvalar çıkmaktadır. Larvaların çıkması sonrasında işçi arılar tarafından besleme faaliyeti başlamaktadır. Petek gözünde gelişmekte olan bal arısı larvaları beslemenin bitmesi sonrasında salgıladığı ipeksi madde ile içeriden, diğer işçi arılar da balmumu ile dışarıdan petek gözünün üzerini kapatır ve pupa dönemine girerler. Zamanla ergin hale gelen bal arıları üzerindeki kapağı içeriden delip açarak dışarı çıkarlar. İzleyen günlerde de petek gözlerini temizlemeye başlayarak hayatının ilk sorumluluğunu yerine getirirler.

Petek örme işinde görev alacak işçi arılar 13-18 günlük yaştadırlar. Bu arıların 4., 5., 6. ve 7. karın segmentlerinin alt kısmında bulunan 4 çift balmumu salgı bezi tarafından pulcuklar halinde balmumu salgılanmaktadır. Saf balmumu yeni salgılandığında beyaz renkli, ince ve saydam görünüştedir. Daha sonra polenden geçen ve yağda çözünen karotenoid pigmentleri nedeniyle rengi sarıya dönüşür ve katılaşır.

Balmumu salgılamak için işçi bal arıları karınlarını balla iyice doldururlar ve birbirlerine sıkıca tutunurlar. Bir müddet sonra salgı bezlerinden balmumu pulcukları salgılamaya başlarlar. Daha sonra bunları ayakları yardımıyla alır ve çenesiyle işledikten sonra işleyeceği yere yapıştırırlar. İşçi arılar mevsim koşulları, koloni gücü ve bal kalitesi gibi faktörlerin etkisi altında 8-21 kg baldan 1 kg balmumu üretmektedirler.

Petek deyip geçmeyin (1)

Petek üzerinde bulunan tüm gözler işçi arılar tarafından yapılmaktadır. Petekler farklı büyüklük ve özellikte gözlere sahip olmakla birlikte genellikle işçi arı gözlerinden oluşmaktadır. Erkek arı gözleri peteklerin alt kenar kısımlarında bulunmaktadır. Gerek kovanda erkek arıya gereksinim olmaması gerekse çiftleşme dışında kolonide herhangi bir işlevleri olmadığından dolayı yetiştiriciliğinde özen gösterilmemekte, dış etkilerin fazla olduğu bu kısımlarda yetiştirilmektedirler. Ana arı gözleri ise gerektiği durumlarda normal petek gözünün genişletilip aşağı doğru uzatılmasıyla oluşturulmaktadır.

Peteğin yapılmasına en üst taraftan başlanır. Aynı anda 2-3 yerden farklı arı grupları tarafından aşağıya doğru örülmektedir. Bir petek genelde her iki yana doğru genişler ve bir müddet sonra bu parçalar birleştirilir. Bu iş gayet uyumlu ve düzenli bir şekilde gerçekleşir. Öyle ki peteğin, farklı iki üç parçanın birleşimi sayesinde bir bütün haline geldiğini fark etmek mümkün bile değildir. Değişik uçlardan başlanarak inşa edilen petek o kadar düzgündür ki, farklı noktalardan başlamasına karşın birleştikleri noktalarda ne bir hesap hatası ne de ek yeri bulunur.

Her bir petek gözü tipinin belli bir ölçüsü bulunmaktadır. Erkek arıların yetiştiği petek gözü 6.9 mm çapındadır. 10 cm2'lik alanda 250 adet erkek arı gözü bulunmaktadır. İşçi arıların yetiştiği petek gözü 5.4 mm çapındadır. 10 cm2'lik alanda 388 adet işçi arı gözü bulunmaktadır. Petek gözlerinin derinliği ise 10-12 mm uzunluğundadır. Ana arıların yetiştirildiği gözler özel olarak oluşturulur ve 9 mm çapındadır.

Her bir petek yüzeyinde 3.500 adet göz bulunmakta olup bir peteğin her iki yanında toplam 7.000 göz vardır. Ana arı tarafından tamamen yumurta atılan petekte 7.000 ergin arı yetiştirilir ki bu da 2 çerçeve ergin arı demektir.

Petekler altıgen yapıda olup yer ile 9-13 derece açı yapacak şekilde uç kısmı yukarı doğru kalkıktır. Böylece yavruların düşmesi ve balın yere akması engellenmektedir. Ayrıca petekler 1/127 mm kalınlığında balmumu duvarlardan yapılmakla birlikte mimarisi nedeniyle oldukça sağlamdırlar. Bir petek yaklaşık 5 kg balı taşıyabilecek kapasite ve dayanıklılıkta yapılmaktadır.

Petekler normalde balmumunun rengi olan açık sarı renkte olup içerisinde yetiştirilen yavruların değiştirdiği gömleklerin petek yüzeyine yapışması nedeniyle zamanla siyah renge dönüşmektedirler. Bu gözler zaman içerisinde çıkan yavruların her biri tarafından bırakılan gömleklerle daraldığı için bu gözlerden zamanla küçük yapılı arılar çıkmaya başlamaktadır. Bu nedenle sağlıklı bir arıcılık için kuluçkalıktaki eski peteklerin her sene %20'si yeni peteklerle değiştirilmelidir.

Petekler yavru gelişimi dışında koloninin gereksinimi olan bal, polen ve su depolamanın yapıldığı yerlerdir. Ayrıca arı sütü üretimi de bu ortamda olmaktadır. Olgunlaşan ve %20 düzeyinde su içeren bal dolu peteğin üzeri sırlanmasına karşın polen dolu gözün üzeri sırlanmaz. Ancak polenin üzerinde bal bulunması durumunda sırlanabilir. Polen depolama işlemi, işçi arı kuluçka alanına yakın olması nedeniyle sadece işçi arı gözlerinde yapılır. Yazın sıcak havalarda ve su kaynaklarının elverişsiz olduğu durumlarda bal arıları, bal ve polene ek olarak suyu da petek gözlerine depolamaktadırlar.

Bal arıları petek üzerinde yaşamalarının yanı sıra, koloni büyüklüğüne bağlı olarak pek çok peteğin de bir araya gelmesi sonucunda geniş bir aile oluşturmaktadırlar. Bu durumda iki petek arasında olan mesafe büyük önem arz etmektedir. Bal arıları peteklerin yan yana olduğu durumlarda aradaki mesafeyi “iki arının sırt sırta geçeceği” bir uzaklık olarak belirlemişlerdir. Bu uzaklığı oluşturmak için yeri geldiğinde peteklerin derinliğini uzatmakta, hem de daha fazla bal depolamaktadırlar.

Petekler bal arılarının hayatının temeli, olmazsa olmazıdır. Peteksiz arı düşünmek olası değildir. Zira insan yaşamıyla kıyaslandığında görülecektir ki petek, arının beşiği, yatağı, oturma grubu, sofrası, kileri, evi, yazlığı, yaylası, kısacası her şeyidir. Bu kadar farklı özellikteki pek çok gereksinimi bir arada karşılayan başka ne var ki bu evrende.